मानिसको जीवनमा हुने अनिश्चित जोखिम विरुद्ध गरिने बीमालाई जीवन बीमा भनिन्छ । मानिसको जीवनमा आइपर्ने जोखिमबाट कुनै क्षति पुगेमा वा मृत्यु भएमा बीमाले सो बापत आर्थिक क्षतिपूर्ति प्रदान गर्दछ । जीवन बीमाको अवधि समाप्त भएपछि बीमित (बीमा गर्ने व्यक्ति) ले वा बीमा अवधि भित्र बीमितको मृत्यु भएमा हकवालाले बोनस सहित एकमुष्ठ रकम प्राप्त गर्दछ ।

व्यपार¸व्यवसाय¸उद्योगधन्दा¸सम्पत्तिमा विभिन्न किसिमका प्राकृतिक तथा मानवीय कारणबाट आर्थिक क्षति हुन सक्दछ । निर्जीवन बीमा भन्नाले सम्पत्ति तथा वस्तुमा हुने विभिन्न प्रकारको जोखिमहरु (प्राकृतिक प्रकोप¸दैविक प्रकोप¸भवितब्य तथा दुर्घटना) बाट सिर्जित आर्थिक क्षतिको रक्षावरण गर्ने माध्यम हो ।

कृषकले लगाएको कृषि बाली¸ तरकारी¸ फलफूल¸जडिबुटी तथा पालन गरिएको  पशुपन्छी¸ माछा आदीमा हुन सक्ने सम्भावित जोखिम विरुद्ध गरिने बीमा नै कृषि पशुपन्छी तथा जडिबुटी बीमा हो । यस्तो बीमाले खडेरी¸ बर्षा¸ असिना¸ बाढी-पहिरो¸ तुषारो¸ आगलागी¸ भू-कम्प¸ आँधी¸ हावाहुरी जस्ता प्राकृतिक प्रकोप  तथा रोग / किराबाट कृषि वाली¸पशुपन्छीमा हुन सक्ने हानी नोक्सानी तथा मृत्यु बाट हुने क्षति विरुद्ध आर्थिक क्षतिपूर्ति प्रदान गर्दछ । 

आर्थिक रुपमा न्यून आय भएका वर्ग तथा भौगोलिक रुपले पिछडिएका क्षेत्र वा सीमान्तकृत समुदायका लागि जीवन तथा सम्पत्तिको सुरक्षा गर्नका लागि गरीने बीमालाई लघुबीमा भनिन्छ । यो बीमालेखको बीमाशुल्क परम्परागत बीमालेखको भन्दा कम हुन्छ । यस्तो बीमालेखमा थोरै शर्त तथा अपवादहरु रहेको हुन्छ । हाल नेपालमा ४ वटा जीवन तथा ३ वटा निर्जीवन गरी जम्मा ७ वटा लघु बीमा कम्पनी सञ्चालनमा रहेका छन् ।

बीमा दाबी

दाबी भनेको के हो ?

बीमालेख लिने व्यक्ति वा संस्थाले बीमक (बीमा कम्पनी)  समक्ष बीमालेखले रक्षावरण गरेको जोखिमको विरुद्धमा हुने आर्थिक क्षतिको क्षतिपूर्तिको लागि पेश गरेको अनुरोध वा निवेदनलाई दाबी भनिन्छ । निर्जीवन बीमा अन्तर्गत बीमा गरेको सम्पत्तिमा दुर्घटना परी हानी/नोक्सानी वा क्षति भएमा तथा जीवन बीमाको हकमा बीमितको बीमा अवधि परिपक्व भएमा अथवा बीमितको मृत्यु भएको अवस्थामा  बीमा कम्पनी मार्फत दाबी लिन सकिन्छ । जीवन बीमालेखमा तोकिएको रकम तथा निर्जीवन बीमाको हकमा क्षति भएको सम्पत्तिको मूल्य बराबरको दाबी भुक्तानी रकम प्राप्त गर्नु बीमितको अधिकार हो ।

दाबी माग कसरी गर्ने ?

क)        जीवन बीमा दाबीः जीवन बीमाको हकमा बीमा गरिएको अवधि समाप्ती पछि वा बीमाको अवधि भित्र बीमितको मृत्यु भएमा जीवन बीमा कम्पनी समक्ष निवेदन पेश गर्न सकिन्छ ।

१.   परिपक्व भएको बीमालेखको दाबी भुक्तानीः

परिपक्व भएको बीमालेखको दाबी भुक्तानीको लागि आवश्यक कागजातहरुः-

          १. दाबी फारम (सम्बन्धीत बीमकले उपलब्ध गराएको)

          २.  सक्कल बीमालेख¸                                            

          ३.  परिचय खुल्ने कागजात¸                                               

२. मृत्यु दाबी भुक्तानीः                                                                                                    

मृत्यु दाबी भुक्तानीको लागि पेश गर्नुपर्ने कागजातहरुः-

१.    दाबी फारम (सम्बन्धीत बीमकले उपलब्ध गराएको)

२.    बीमितको मृत्यू प्रमाणपत्र                                          

३.    दुर्घटनाबाट मृत्यु भएको अवस्थामा सरकारी चिकित्सकद्धारा प्रदान गरीएको शव परिक्षणको प्रतिवेदन¸  

४.     इच्छाईएको व्याक्ति भए निजको नभए हकवालाको नाता प्रमाणित प्रमाणपत्र

ख)  निर्जीवन बीमा दाबीः-  निर्जीवन बीमाको हकमा बीमा गरिएको सम्पत्तिमा कुनै दुर्घटना भई क्षति भएमा निर्जीवन बीमा कम्पनीलाई यथासम्भव छिटो लिखित रुपमा जानकारी दिनुपर्नेछ । लिखित रुपमा जानकारी दिन नसक्ने अवस्थामा मौखिक, टेलिफोन,  ईमेल वा अन्य कुनै माध्यमबाट सूचना दिन सकिन्छ ।

१.    दाबी फारम (सम्बन्धीत बीमकले उपलब्ध गराएको)

२.    क्षति भएको सम्पत्तिको प्रमाणीत विवरण¸

३.    सर्भेयर रिपोर्ट¸

 बीमा दाबी गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरु

Ø कुनै हानी वा नोक्सानीको अवस्था सृजना भई बीमा दाबी गर्नुपर्दा बीमित स्वयंले¸ टेलिफोन¸ एसएमएस¸ ईमेल तथा जुनसुकै माध्यमबाट बीमकलाई तुरुन्तै खबर गर्नुपर्छ ।

Ø बीमाको आंशिक दाबी गर्दा बीमालेखको छाँयाप्रति र पूर्ण दाबी गर्दा सक्कल बीमालेख बीमकलाई पेश गर्नुपर्छ ।

Ø बीमा दाबी फारम भरी दाबी सम्बन्धी सम्पूर्ण विवरण पेश  गर्नुपर्छ ।

Ø जीवन बीमाको हकमा बीमा अवधि अगावै बीमितको मृत्यु भएमा निजको हकवालाले नाता प्रमाणपत्र¸ बीमितको मृत्यु प्रमाणपत्र तथा दुर्घटनाबाट मृत्यु भएको भए प्रहरी प्रतिवेदन तथा चिकित्सकद्धारा गरिएको शव परिक्षण प्रतिवेदन र आवश्यकता अनुसार माग गरिएको कागजात तथा प्रमाण पेश गर्नुपर्छ ।

Ø निर्जीवन बीमाको हकमा बीमालेखमा उल्लेख भए बमोजिमको प्रकृया पूरा गरी कागजातहरु पेश गर्नुपर्छ ।

Ø नेपाल बीमा प्राधिरणबाट तोकिदिएका अन्य आवश्यक विवरणहरु पेश गर्नुपर्छ । 

गुनासो / उजुरी

 कसले/ कहाँ गुनासो / उजुरी गर्ने ?

बीमा गर्ने व्यक्ति (बीमित) लाई बीमा कम्पनी (बीमक) द्धारा मर्का पर्नेगरी क्षतिपूर्ति रकम प्रदान गरेमा¸ बीमाका सिद्धान्त विपरितका काम गरेमा वा कुनै कारणलाई आधार मानि क्षतिपूर्ति दिन इन्कार गरेमा बीमितले बीमा प्राधिकरणमा उजुरी दिनसक्नेछ ।  बीमा प्राधिकरण अर्धन्यायीक निकाय भएकोले उजुरी परे पश्चात प्राधिकरणले आवश्यक छानबिन गरी वास्तविकता पत्ता लगाइ बीमित हकको रक्षा समेत गर्दछ ।

 गुनासो / उजुरी कसरी गर्ने ?

·       नेपाल बीमा प्राधिकरणको केन्द्रिय तथा प्रादेशिक कार्यालयमा बिमितले लिखित रुपमा¸ फोन वा एसएमएसद्धारा¸ बीमा प्राधिकरणको वेभसाईटबाट र प्राधिकरणको ईमेल Ujuri@ nia.gov.np तथा info@ nia.gov.np मार्फत समेत उजुरी गर्न सकिनेछ । 

·       बीमा सम्बन्धी कुनै जानकारी चाहिएमा प्राधिकरणका सूचना अधिकारी र उजुरी तथा गुनासो सम्बन्धी समस्या परेमा गुनासो सुन्ने अधिकारीलाई सम्पर्क गर्न सकिनेछ ।

v  नेपाल बीमा प्राधिकरण भनेको के हो?

यो बीमा क्षेत्रको नियमनकारी निकाय हो । बीमा ऐन २०७९ अनुसार बीमा प्रणाली तथा बीमा व्यवसायलाई व्यवस्थित‚ नियमित‚ प्रतिस्प्रर्धी तथा विश्वसनीय बनाई त्यसको विकास गर्न‚ बीमा व्यवसायको स्वस्थ प्रतिस्पर्धाबाट सर्वसाधारणलाई गुणस्तरीय तथा भरपर्दो बीमा सेवा उपलब्ध गराउन एंव बीमा व्यवसायको प्रभावकारी रूपमा नियमन गरी बीमितको हक हित संरक्षण गर्नको लागि स्थापना भएको नियमनकारी निकाय हो ।  

v नेपाल बीमा प्राधिकरणले के काम गर्दछ ?

यसले बीमा कम्पनी‚ बीमा सर्भेयर र बीमा मध्यस्थताकर्ताको लाइसेन्स जारि गर्ने, रद्द गर्ने तथा तिनीहरूलाई नियमन गर्ने गर्छ । साथै‚ नेपाल सरकारलाई आवश्यकता अनुसार बीमा सम्बन्धी सल्लाह दिने काम गर्छ ।

v नेपाल बीमा प्राधिकरणको कार्यालय कहाँ रहेको छ ?

यो ललितपुर महानगरपालिका -१०, कुपण्डोलमा रहेको छ ।

v नेपाल बीमा प्राधिकरणको तालुक मन्त्रालय कुन हो?

नेपाल सरकार‚ अर्थमन्त्रालय अन्तर्गत पर्दछ ।

v नेपाल बीमा प्राधिकरणको (बीमा समिति) कहिले स्थापना भएको हो ?

वि.स. २०२६ जेठ ०१ गते ।

v जीवन बीमा भनेको के हो?

कुनै व्यक्तिको जीवन सम्बन्धमा निजको उमेरको आधारमा एकमुष्ठ वा किस्ताबन्दीमा कुनै खास रकम बुझाएमा निज वा निजले अख्तियारी दिएको व्यक्तिले वा निजको मुत्यु भएको अवस्थामा बीमालेखमा उल्लेख भए बमोजिम निजले अख्तियारी दिएको व्यक्ति वा निजले इच्छाएको व्यक्ति वा निजको हकवालाले कुनै खास रकम पाउने गरी बीमकले बीमितसँग गरेको करार सम्झनु पर्छ ।

v निर्जीवन बीमा भनेको के हो?

जीवन बीमा तथा पुनर्बीमा बाहेकको बीमा सम्झनु पर्छ र सो शब्दले कुनै सम्पत्ति वा दायित्वको जोखिमका सम्बन्धमा बीमाशुल्क लिई बीमालेखमा उल्लेख भए बमोजिमको जोखिम स्वीकार गरे बापत कुनै खास रकम हर्जाना वा क्षतिपूर्ति प्रदान गर्न बीमकले बीमितसँग गरेको करार सम्झनु पर्छ ।

v नेपालमा कति वटा बीमा कम्पनीहरू रहेका छन् ?

जीवन बीमा कम्पनी - १४ वटा

निर्जीवन बीमा कम्पनी - १४ वटा

पुनर्बीमा कम्पनी - २ वटा

लघुबीमा कम्पनी - ७ वटा गरी जम्मा ३७ वटा कम्पनी रहेका छन्।

v बीमा तथा बीमा व्यवसाय सम्बन्धि तथ्याङ्क सर्वसाधारणलाई कसले उपलब्ध गराँउछ ?

नेपाल बीमा प्राधिकरणले ।

v बीमा अभिकर्ता  भनेको के हो ?

बीमकको कर्मचारी बाहेक कमिसनको आधारमा काम गर्ने इजाजतपत्र प्राप्त  बीमा मध्यस्थताकर्ता व्यक्ति वा संस्था सम्झनु पर्दछ ।

v बीमा सर्भेयर भनेको के हो ?

क्षतिग्रस्त सम्पत्ति तथा दायित्वको मूल्याङ्कन गर्ने इजाजतपत्र प्राप्त बीमा मध्यस्थताकर्ता व्यक्ति वा संस्था सम्झनु पर्दछ ।

v बीमाङ्की भनेको के हो ?

बीमकको सम्पत्ति तथा दायित्वको मूल्याङ्कन गर्नको लागि मान्यता प्राप्त संस्थाबाट बीमाङ्कीको उपाधि हासिल गरेको व्यक्ति सम्झनु पर्दछ ।

v बीमकले दावी वापतको रकम नतिरेमा कहाँ उजुरी गर्नुपर्दछ ?

नेपाल बीमा प्राधिकरणको केन्द्रीय कार्यालय वा सो अन्तर्गतका प्रादेशिक कार्यालयमा उजुरी दिन सकिन्छ ।

v बीमा सम्बन्धी कुनै समस्या‚ गुनासो वा अप्ठ्यारो परेमा कहाँ सम्पर्क गर्नुपर्दछ ?

नेपाल बीमा प्राधिकरण वा सो अन्तर्गतका प्रादेशिक कार्यालयमा सम्पर्क गर्नु पर्दछ ।

v बीमालेख खरिद गर्नु पूर्व के कुरामा ध्यान दिनु पर्छ ?

आफुले खरिद गर्ने बीमालेखमा उल्लेख भएका शर्त तथा सुविधाहरू‚ तिर्नुपर्ने बीमाशुल्क‚ बीमा अवधि जस्ता कुराहरूमा ध्यान दिनु पर्छ ।

v बीमामा प्रस्ताव फारम कत्तिको महत्वपूर्ण हुन्छ ?

प्रस्ताव फारमको आधारमा जोखिम मूल्याङ्कन हुने हुँदा सो फारममा साँचो र सत्य कुरा मात्र उल्लेख गर्नुपर्दछ । अन्यथा, बीमा दाबी रद्द / नपाइन सक्छ ।

v जीवन बीमा गर्दा कति बीमाङ्कको गर्नु उपयुक्त हुन्छ ?

आफूले लिने बीमालेखमा उल्लेख गरिएको अवधि सम्म तोकिएको बीमा शुल्क तिर्नुपर्ने हुदाँ आफ्नो आवश्यकता र आम्दानीको आधारमा बीमा गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

v बीमा गरिएको सम्पत्ति (घर‚ व्यवसाय‚ कृषि तथा पशुपन्छी‚ उद्योग) मा क्षति/हानी नोक्सानी भएमा के गर्नु पर्छ ?

बीमकलाई तुरून्त जानकारी गराउनु पर्छ । साथै‚ थप क्षति/हानि नोक्सानी हुन बाट जोगाउने प्रयास गर्नु पर्दछ ।

v बीमा गर्दा आफ्नो सम्पत्ति (घर‚ व्यवसाय‚ कृषि तथा पशुपन्छी‚ उद्योग) को वास्तविक मूल्य भन्दा कम वा बढी मूल्यमा बीमा गर्दा के हुन्छ ?

वास्तविक मूल्य भन्दा बढी वा कम मूल्यमा बीमा गराउनु हुदैन र यदि कम मूल्यको बीमा गराएमा वास्तविक क्षति भन्दा कम दावी पाईन्छ भने सम्पत्ति भन्दा बढी मूल्यको बीमा गराए पनि क्षति रकम वरावर मात्र क्षतिपूर्ति पाइन्छ ।

v निर्जीवन बीमा अन्तर्गत आफ्नो सम्पत्तिको एक भन्दा बढी कम्पनीमा बीमा गराए सबै बाट बीमा दावी पाईन्छ ?

पाईदैन ।बीमाको क्षतिपूर्तिको सिद्धान्त लागु हुन्छ र बीमा शुल्क फिर्ता पनि हुदैन ।

v बीमा प्राधिकरणको ललितपुर बाहेक देशको अन्य स्थानमा पनि शाखा कार्यालय छ ?

वाग्मती प्रदेश बाहेक अन्य सबै ६ प्रदेशमा यसको शाखा कार्यालय रहेका छन् ।

v जीवन बीमा गर्दा बीमा अवधि सम्म बीमा शुल्क तिर्न नसके के हुन्छ ?

बीमितले बीमाशुल्क बीमा अवधि भरी तिर्नु पर्ने हुन्छ बीमाशुल्क नतिरेमा बीमा स्वतः रद्द हुन जान्छ । तर यदी बीमितद्धारा कम्तिमा ३ वर्षसम्म बीमाशुल्क तिरिएको छ भने समर्पण मूल्य कायम गर्न सकिन्छ ।

v जीवन बीमामा समर्पण मूल्य भनेको के हो?

३ वर्ष सम्म बीमा शुल्क तिरि बाँकि अवधिको तिर्न नसकिने अवस्थामा आफूले बीमाशुल्क बुझाएको अवधि सम्मको नियमानुसार पाउनु पर्ने रकम तत्काल पाउ भनि स्वीकार गर्नु हो ।