Ø परिवारमा कमाउने व्यक्तिको मृत्युबाट हुने आर्थिक क्षतिलाई कम गर्न¸

Ø भविष्यमा afलaच्चाको शिक्षा तथा अन्य खर्च व्यवस्थापन गर्न¸

Ø बुढे;कालको लागि आर्थिक सुरक्षा प्रदान गरी परनिर्भरतामा कमी गर्न¸

Ø जीवनमा हुनसक्ने रोगव्याध तथा दुर्घटनाबाट सिर्जीत आर्थिक क्षति कम गर्न¸

Ø कर छुटको सुविधा प्राप्त गर्न ।

जीवन बीमालाई सावधिक जीवन बीमा¸ आजीवन जीवन बीमा र म्यादी जीवन बीमा गरी तिन प्रकारमा विभाजन गरिएको छ ।

आजीवन जीवन बीमाः बीमितको मृत्युपश्चात मात्र निजको हकवालालाई बीमा बापतको रकम प्रदान गर्ने गरी बीमितको जीवनभरको लागि गरिएको बीमा नै आजीवन जीवन बीमा हो । यस्तो बीमामा बीमितले जीवनभर बीमाशुल्क बुझाउनु पर्छ र बीमितको मृत्युपश्चात बीमितको हकवालालाई एकमुष्ठ बीमा बापतको रकम प्रदान गरिन्छ ।

सावधिक जीवन बीमाः कुनै निश्चित अवधिसम्मको लागि गरिने बीमा नै सावधिक जीवन बीमा हो । बीमा अवधि समाप्त भएपछि स्वयमं बीमितले वा बीमा अवधि भित्र बीमितको मृत्यु भएमा बीमितको हकवालालाई बीमाङ्क रकम (बीमा गरिएको रकम) र पाकेको बोनस  प्रदान गरिन्छ ।

 म्यादी जीवन बीमाः बीमाको अवधि भित्र बीमितको मृत्यु भएमा निजको हकवालालाई बीमा बापतको रकम प्रदान गर्न गरिएको बिमा नै म्यादी जीवन बीमा हो । यो बीमा छोटो अवधिको लागि गरिन्छ । यो बीमा गरिएको अवधिभित्र कुनै दुर्घटना वा क्षति नभएमा बीमितले कुनै पनि रकम प्राप्त गर्दैन । यस्तो बीमा सावधिक जीवन बीमा भन्दा कम बीमाशुल्क (बीमा गर्दा तिर्नुपर्ने रकम) तिरेर गर्न सकिन्छ । 

नेपाल बीमा प्राधिकरणबाट ईजाजतपत्र प्राप्त जीवन बीमा कम्पनीहरुका बीमा अभिकर्ताहरु मार्फत वा आफू सोझै बीमा कम्पनीमा गई जीवन बीमा गर्न सकिन्छ ।  

Ø बीमा गर्नु अगाडि आफूलाई आवश्यक पर्ने बीमा तथा बीमाकं रकमको यकिन गर्नुपर्दछ ।

Ø बीमालेखका सम्पूर्ण शर्त एवम् सुविधाका बारेमा जानकारी लिनुपर्दछ ।

Ø आफ्नो पेशा¸व्यवसाय एवम् आर्थिक स्थितिको आधारमा बीमालेख लिनुपर्दछ ।

Ø आफूले लिएको बीमालेख बारे आफ्नो परिवारलाई जानकारी गराउनु पर्दछ ।

Ø बीमालेख सुरक्षित साथ राख्नु पर्दछ । 

1) उद्योगधन्दा¸ ब्यापार व्यवसायमा सुनिश्चितता¸

2) पेशागत वा अन्य असावधानीले हुने नोक्सानीबाट बचावट¸

3) बैकिङ ऋणमा धितोको संरक्षणबाट बैंकिङ व्यवसाय दुबैलाई राहत¸

4) यात्रा वा स्वास्थ्य उपचारमा सहयोग

निर्जीवन बीमालाई सम्पत्ति बीमा¸ सामुन्द्रिक बीमा¸मोटर बीमा¸हवाई बीमा¸इन्जिनियरिङ्ग बीमा¸विविध बीमा (कृषि तथा पशुधन बीमा) छ भागमा विभाजन गरिएको छ । 

क)            सम्पत्ति बीमाः हामिले प्रयोग गर्दै आएको घर¸व्यवसायिक भवन¸उद्योग¸व्यपार व्यवसाय तथा सम्पत्ति आदिमा प्राकृतिक तथा मानविय जोखिमबाट हुन सक्ने सम्भावित क्षति विरुद्ध गरिने बीमालाई सम्पत्ति बीमा भनिन्छ । यस बीमाले आगलागी¸ हावाहुरी¸ बाढिपहिरो¸ भू-कम्प¸आँधिवेहरी¸चट्याङ्ग¸विस्फोट¸  स्वजलन¸ हुलदङ्गा तथा आतंकवाद आदिबाट हुने जोखिमको बीमा गरी सम्पत्ति तथा घरमा आर्थिक सुरक्षा प्रदान गर्दछ ।

ख)             सामुन्द्रिक बीमाः कुनै पनि कच्चा पदार्थ तथा तयारी मालसामानहरु आयात निर्यात तथा ढुवानीका सिलसिलामा विभिन्न स्थानमा लैजाँदा / ल्याउँदा सामुन्द्रिक मार्ग तथा स्थलगत मार्गमा हुनसक्ने जोखिम विरुद्ध क्षतिपूर्ति प्रदान गर्ने बीमालाई सामुन्द्रिक बीमा भनिन्छ । यसले सामुन्द्रिक संकट¸आँधिबेहरी¸ आगलागी¸ सामुन्द्रिक लुटेरा / डाँकु¸ जहाज एक आपसमा ठोकिने¸डुब्ने जस्तो जोखिम रक्षावरण गरी  आर्थिक सुरक्षा प्रदान गर्दछ ।

ग)               इन्जिनियरीङ्ग बीमाः उद्योग¸ कलकारखाना¸ निर्माण परियोजनामा जडान गरिएका यन्त्र¸ उपकरण¸ औजार प्लान्ट¸ मेसिनरी सामाग्री आदि क्षतिग्रस्त भई उत्पन्न हुने क्षति विरुद्ध गरिने बीमालाई इन्जिनियरिङ्ग बीमा भनिन्छ । यस्तो बीमामा यन्त्र¸ उपकरण¸ औजार¸ प्लान्ट¸ मेसिनरी आदिको बिस्फोटन¸ प्राकृतिक प्रकोप¸ दैविक विपत्ती आदिबाट उत्पन्न जोखिमको बीमा गरिन्छ ।

घ)              मोटर बीमाः सवारी साधनमा हुनसक्ने दुर्घटना¸ चोरी¸ ठक्कर वा अन्य घटनाबाट मोटर गाडीमा हुनसक्ने क्षति वा  तेस्रो पक्ष (बीमा कम्पनी तथा बीमित बाहेक) लाई हुने नोक्सानीको क्षतिपूर्तीको लागि गरिने बीमालाई मोटर बीमा भनिन्छ । नेपालमा मोटर बीमा अन्तर्गतको तेस्रो पक्ष दायित्व बीमा अनिवार्य गरिएको छ । मोटर बीमालाई सवारी साधनको किसिमका आधारमा ३ भागमा वर्गिकरण गरिएको छ ।

     १) मोटरसाइकल बीमालेख

२) निजी सवारी साधन बीमालेख

३) व्यवसायिक सवारी साधन बीमालेख

ङ)              हवाइ बीमाः दुर्घटनाका कारण हवाईजहाज तथा हवाईजहाजले बोकेको सामान तथा यात्रुको हानी नोक्सानी विरुद्ध गरिने बीमालाई हवाई बीमा भनिन्छ । यस्तो बीमा संसारका सबै देशहरुमा अनिवार्य गरिएको छ ।

बीमा प्राधिकरणबाट ईजाजतपत्र प्राप्त निर्जीवन बीमा कम्पनीहरुमा रहेका बीमा अभिकर्ताहरु मार्फत  तथा सोझै निर्जीवन बीमा कम्पनीहरुमा गई निर्जीवन बीमा गर्न सकिन्छ ।  

Ø बीमितले बीमा गर्नु अगाडि आफूलाई आवश्यक बीमा यकिन गरी त्यससँग सम्बन्धित प्रस्ताव फारममा खुलाउनुपर्ने सम्पूर्ण विवरण स्पष्टसँग खुलाई भर्नु पर्छ ।

Ø बीमालेखका सम्पूर्ण शर्त एवम् सुविधाका बारेमा जानकारी लिएर मात्र बीमा गर्नु पर्दछ ।

Ø आफ्नो पेशा¸व्यवसाय एवम् आर्थिक स्तर समेत ध्यानमा राखी बीमालेख खरिद गर्ने ।

Ø बीमालेख नविकरण मिति¸इच्छाएको व्यक्ति¸बीमालेख वापत रकम पाउने तथा नपाउने जस्ता विषयमा बीमालेख खरिद गर्नुभन्दा अगाडि राम्रो सँग बुझ्नु पर्दछ ।

Ø बीमालेख नविकरण गर्ने समय ख्याल गरी समयमा नै बीमालेख नवीकरण गर्नु पर्दछ तथा आधिकारिक भरपाई वा रसिद लिनुपर्छ ।

Ø बीमाशुल्क भुक्तानी पश्चात मात्र यो बीमाले जोखिमको रक्षावरण गर्दछ ।

कृषि तथा पशुपन्छी तथा जडिबुटी बीमा निर्देशिका २०७९ अनुसार यस बीमाको देहायका प्रकारहरु रहनेछन् –

१.   कृषि बीमाः नेपाल सरकार वा सम्बन्धित निकायले कृषि अन्तर्गत बीमा गर्ने भनी छुट्टाएको बालिको बीमालाई कृषि बीमा भनिन्छ । यस बीमा अन्तर्गत धान¸ मकै¸ गहुँ¸ मुसुरो¸ खेसरी¸ मुँग¸ केराउ ¸ तोरी¸ सुर्यमुखी¸ आलस¸ भटमास ¸ तरकारी ¸च्याउ¸ फलफूल¸ फूल¸ मसला¸ घाँसेबाली आदीको बीमा गरिन्छ । यस्तो बीमा बालीको प्रकृति हेरी उत्पादन वा लागतको आधारमा गर्न सकिन्छ ।

२.   पशुपन्छी बीमाः नेपाल सरकार वा सम्बन्धित निकायले पशुपन्छी बीमा गर्ने भनी छुट्टाएको  पशुधनहरुको बीमालाई पशुपन्छी बीमा भनिन्छ । यस बीमा अन्तर्गत गाई भैंसी¸ भेडा बाख्रा¸ कुखुरा¸ हाँस¸ संगुर¸ पन्छी¸ माछा आदीको बीमा गरिन्छ ।

३.   जडिबुटी बीमाः नेपाल सरकार वा सम्बन्धित निकायले जडिबुटी वा वन अन्तर्गत बीमा गर्ने भनी छुट्टाएको  बीमालाई जडिबुटी बीमा भनिन्छ । यस बीमा अन्तर्गत टिमुर¸ हर्रोवर्रो¸ लौठसल्ला¸ ठूलोओखत¸ पाँचऔँले¸ जटामसी¸ चिराइतो¸ मेन्था¸ पुदिना¸ चिराइतो¸ घ्युकुमारी आदीको बीमा गरिन्छ । 

१.   कृषि पशुपन्छी तथा जडिबुटीमा आइपर्ने आर्थीक जोखिमको न्युनिकरण गर्न¸

२.   कृषकहरुको काबु भन्दा बाहिरको परिस्थितिबाट हुन सक्ने सम्भावित जोखिम न्यूनीकरण गरी कृषकहरुलाई व्यवसायिक खेती तर्फ आकर्षित गर्न¸

३.   कृषि क्षेत्रमा निजी तथा सहकारी क्षेत्रको लगानी आकर्षित गर्न¸

४.   कृषि उत्पादनमा वृद्धि गरी आयातलाई प्रतिस्थापन गर्न¸

५.   नेपाल सरकारद्धारा दिँदै आएको अनुदान रकमको उपयोग गरी साना किसानको जिवनस्तर उकास्न ।

बीमा प्राधिकरणबाट ईजाजतपत्र प्राप्त निर्जीवन बीमा कम्पनीहरुमा रहेका कृषि बीमा अभिकर्ता मार्फत  वा सोझै निर्जीवन बीमा कम्पनीमा गई बीमा गर्न सकिन्छ ।  

१.               आफूले बीमा गरेको वस्तुभाउ वा बालीमा हानी नोक्सानी भएमा बीमालेखमा उल्लेख भएको समयावधी भित्र वा यथासम्भव छिटो बीमकलाई कुनै पनि माध्यमबाट खबर गर्नु पर्दछ ।

२.               बीमा दाबी सम्बन्धी प्रकृयाको लागि  निम्न कागजातहरु आवश्यक पर्दछः

Ø पूर्ण रुपले भरिएको दावी फारम

Ø पूर्ण क्षतिको हकमा सक्कल बीमालेखको प्रति र आंशिक क्षतिको हकमा बीमालेखको छाँयाप्रति

Ø नजिकको छिमेकीको सर्जमिन मुचुल्का ( कम्तिका ५ जनाको)

Ø वडा कार्यालयको सिफारिस

Ø  सम्बन्धित बीमालेखमा उल्लेख भएबमोजिमको अद्यावधिक अभिलेखको प्रति

Ø आफूलाई आवश्यक बीमा यकिन गरी त्यससँग सम्बन्धित प्रस्ताव फारममा खुलाउनुपर्ने सम्पूर्ण विवरण स्पष्टसँग खुलाई भर्नु पर्छ ।

Ø बीमालेखका सम्पूर्ण शर्त एवम् सुविधाका बारेमा जानकारी लिएर मात्र बीमा गर्नु पर्दछ ।

Ø बीमालेख बापत आर्थिक क्षतिपुर्ति पाउने तथा नपाउने अवस्था जस्ता विषयमा बीमालेख खरिद गर्नुभन्दा अगाडि राम्रो सँग बुझ्नु पर्दछ ।

Ø बीमालेखको आधिकारीक भरपाई वा रसिद लिनुपर्छ ।

Ø बीमाशुल्क भुक्तानी पश्चात मात्र यो बीमाले जोखिम रक्षावरण गर्दछ ।

साधारणतया कृषि पशुपन्छी तथा जडिबुटी बीमा अन्तर्गत निम्न जोखिमहरुको रक्षावरण गर्दछः

१.   आगलागी तथा चट्याङ्ग

२.   भू-कम्प

३.   बाढी /डुवान / पहिरो

४.   आँधिबेहरी / हिउँ¸असिना¸तुसारो

५.   रोग तथा किरा

६.   आकस्मिक / दुर्घटनाजन्य बाह्य कारणहरु 

Ø कानूनी निकायको आदेशमा नष्ट गर्नु पर्ने भएका

Ø बीमा गरिएको वस्तु हराएमा वा चोरी भएमा

Ø बीमा गरिने वस्तुको बारेमा झुठ्ठा विवरण दिएमा

Ø युद्ध¸अतिक्रमण¸विदेशी सैन्य कारवाही¸गृहयुद्ध¸राजद्रोह¸क्रान्ति¸सत्ता विप्लव¸सैनिक विद्रोहको कारणबाट बीमित वस्तु वा सम्पत्तिको क्षति भएमा 

लघु बीमा व्यवसायलाई लघु जीवन र लघु निर्जीवन बीमा व्यवसाय गरी २ भागमा विभाजन गरिएकोछ ।

लघु जीवन बीमा व्यवसाय:

 लघु जीवन बीमा गर्ने बीमकले निम्न प्रकारका बीमा व्यवसाय गर्न सक्नेछ ।

  (क) आजीवन लघुजीवन बीमा

 (ख) सावधिक लघुजीवन बीमा

 (ग) म्यादि लघुजीवन  बीमा

 (घ) अन्य लघुजीवन बीमा

लघु निर्जीवन बीमा व्यवसायः

 लघु निर्जीवन बीमा गर्ने बीमकले निम्न प्रकारका बीमा व्यवसाय गर्न  सक्नेछ ।

 (क) घर, सम्पत्ती तथा व्यवसाय लघबुीमा¸

 (ख) मोटर लघबुीमा¸

 (ग) इन्जीनियरिङ्ग  लघबुीमा,

(घ) दायित्व तथा मौद्रिक क्षति लघुबीमा,

(ङ) अन्य लघुनिर्जीवन बीमा ।

Ø न्युन आय वर्गको जिवन तथा सम्पत्तिको सुरक्षा गर्न ।

Ø वित्तिय समावेशिता प्राप्त गर्न ।

Ø आर्थिक विपन्नता न्यूनिकरण गर्न ।

Ø अनिवार्य बचत तथा ऋण लिने सुविधा प्राप्त गर्न ।

Ø आफू तथा आफ्नो परिवारको आर्थिक अवस्था यथास्थितीमा राख्न । 

बीमा प्राधिकरणबाट ईजाजतपत्र प्राप्त लघुजीवन वा जीवन बीमा कम्पनीमा गई जीवन बीमा तथा लघुनिर्जीवन वा निर्जीवन बीमा कम्पनीमा आफूलाई आवश्यक जीवन अथवा निर्जीवन लघुबीमा गर्न सकिन्छ ।  

Ø बीमालेख बमोजिम दावी गर्नुपर्ने भएमा बीमा गर्ने व्यक्तिले यथासम्भव छिटो बीमा कम्पनीलाई कुनै पनि माध्यमबाट खबर गर्नु पर्दछ ।

Ø प्रस्तवानामा खुलाउनुपर्ने सम्पूर्ण विवरणहरु स्पष्टसँग खुलाई भर्ने ।

Ø बीमितले आफ्नो आवश्यकता/ पेशा/ व्यवसाय एवं आम्दानीको स्रोतलाई मध्यनजर गरी बीमा गर्ने ।

Ø बीमितले बीमाशुल्क बुझाएपछि आधिकारीक भरपाई लिने ।

Ø  समयमा नै बीमालेख नविकरण गर्ने ।

Ø बीमालेखमा उल्लेख भएका शर्त तथा सुविधा बारे जानकारी राख्ने ।